Strona główna > Matecznik polonistyczny > Porady > Przecinki

Przecinki w zdaniach złożonych

1. Wypowiedzenia złożone połączone bezpośrednio (bez spójników) oddziela się zawsze przecinkiem lub myślnikiem. Są to na ogół zdania współrzędne, rzadko - podrzędne.

• Cała klasa wybiera się na wycieczkę, ja muszę zostać w domu.
• Cała klasa wybiera się na wycieczkę - ja muszę zostać w domu.
• Ojciec kupi synowi sportowy rower, syn powinien być mu wdzięczny.
• Nie uważał na lekcji, teraz czeka go dużo pracy w domu.

2. W wypadku spójnikowych zdań złożonych współrzędnie rozstrzyga charakter połączenia i spójnika. Rozdziela się przecinkiem wypowiedzenia przeciwstawne (najczęstsze spójniki: ale, lecz, a, jednak, natomiast, zaś), wynikowe (więc, dlatego, -zatem, przeto), synonimiczne (czyli, to jest, to znaczy).

• Mają w tym roku za mało pieniędzy, więc nie wyjadą na wakacje.
• Córka była udana, natomiast syn sprawiał same kłopoty.
• Miłe złego początki, lecz koniec żałosny.
• Przyjadę do miasta późnym wieczorem, czyli do domu dotrę około północy.

Nie rozdziela się przecinkiem wypowiedzeń łącznych (najczęstsze spójniki: i, oraz, tudzież), rozłącznych (spójniki albo, lub, bądź, czy),wyłączających (spójniki ani, ni).

• Chyba dostanie na gwiazdkę wymarzony rower i będzie mógł trenować.
• Prezydent podpisze ustawę albo odeśle ją do poprawek.
• Nie napiszę w tym tygodniu wypracowania ani nie odpocznę.

Jeżeli jednak te spójniki powtarzają się na początku zdań współrzędnych, przed powtórzonym spójnikiem umieszcza się przecinek.

• Chcieliby i mieć dobre stopnie, i nie uczyć się za dużo.
• Albo przyjdziesz wieczorem do mnie, albo się na ciebie pogniewam.
• Albo dostaniesz samochód, albo pojedziesz do ciepłych krajów, albo też dostaniesz figę z makiem.
• Ani nie poszedł do kina, ani nie wybrał się do teatru.
• Czy musimy jutro iść do szkoły, czy też możemy wreszcie odpocząć w domu?

Bywają też takie wypowiedzenia złożone, w których spójniki typu i, albo, ani występują po zdaniu (członie) wtrąconym. Wówczas przecinek (lub myślnik) umieszcza się przed tymi spójnikami, ponieważ całe wtrącenie trzeba ująć w dwa znaki interpunkcyjne.

• Chyba dostanie na gwiazdkę rower, o którym tak marzył, i będzie mógł trenować.
• Prezydent podpisze ustawę, tak długo dyskutowaną w parlamencie, albo odeśle ją do poprawek.
• Nie napisze w tym tygodniu wypracowania, które zadała polonistka, ani nie odpocznie.

3. W wypowiedzeniu złożonym podrzędnie oddziela się zdanie podrzędne od zdania nadrzędnego. I to bez względu na pozycję części podrzędnej: po zdaniu nadrzędnym, przed zdaniem nadrzędnym, w środku części nadrzędnej.

• Ponieważ jest dziś zdenerwowana, odpowiada słabo.
• Kiedy przyjadę do domu, włączę od razu telewizor.
• Boli mnie głowa, bo w nocy za mało spałem.
• Jest pewien, że dostanie nagrodę.
• Kot, kiedy jest zdenerwowany, bywa niebezpieczny.
• Marek, choć jeszcze trochę chory, idzie do pracy.

4. Przepis powyższy dotyczy także wypowiedzeń złożonych podrzędnie z imiesłowowym równoważnikiem zdania (imiesłowy zakończone na -ąc, -wszy, -łszy rozwinięte dodatkowymi określeniami).

• Przyszedłszy do szkoły, rozebrał się szybko w szatni.
• Męczysz wzrok, patrząc z bliska w telewizor.
• Rodzice, przygotowując obiad, dyskutowali zawzięcie.
• Piłkarze, wbiegłszy na boisko, rozpoczęli rozgrzewkę.
• Uczniowie, czytając, zerkali jednocześnie na tablicę.

Nie oddziela się jednak tych imiesłowów (w pozycji na początku albo na końcu zdania) od sąsiednich wyrazów, jeśli nie towarzyszą im dodatkowe określenia*.

• Szedł kulejąc.
• Czytał książkę leżąc.
• Odpocząwszy zabrał się ochoczo do pracy.

Taki przepis obowiązuje dotychczas. Jednakże według zaleceń Komisji Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN (z roku 1993) oddziela się przecinkiem lub wydziela się przecinkami każdy imiesłów na -ąc, -łszy, -wszy - także bez dodatkowych określeń.

• Patrzył na niego, zezując.
• Obudziwszy się, nie pamiętał już snu.
• Wlókł się, kulejąc, brzegiem lasu.

Zawsze stawia się jednak przecinek, jeżeli jego brak zmieniłby znaczenie całego zdania.

• Słuchając, uważnie patrzył na usta mówcy.
• Słuchając uważnie, patrzył na usta mówcy.
• Roześmiawszy się, nagle zamilkł na długo.
• Roześmiawszy się nagle, zamilkł na długo.

Nie oddziela się przecinkiem imiesłowowego równoważnika zdania, jeżeli występuje on bezpośrednio po spójniku lub zaimku.

• Wiele mówiono o tym chłopcu, który nie ucząc się wcale, przeszedł jednak do następnej klasy.
• Uczeń nie sądził, ze napisawszy takie długie wypracowanie, otrzyma tak słabą ocenę.

Jeżeli w wypowiedzeniu złożonym występuje kilka imiesłowowych równoważników zdania nie połączonych spójnikami, to równoważniki te oddziela się przecinkiem.

• Wszyscy chcieliby spędzić urlop, odpoczywając nad ciepłym morzem, nie wydając dużo pieniędzy, nie obijając się o bliźnich.
• Wpadłszy do domu, nakrzyczawszy na rodzinę, zasiadł do spóźnionego obiadu.

5. Wypowiedzenia nietypowe. Spójnik współrzędny a łączy wypowiedzenia przeciwstawne, łączne oraz niektóre inne. Bez względu na jego funkcję stawia się przed nim przecinek.

• Miałaś przyjść wczoraj, a zgłaszasz się dopiero dzisiaj.
• Zastąpię cię w pracy, a ty odpoczniesz.
• Spomiędzy zarośli wysunęło się stado łań, a na ich czele szedł jeleń.

Spójnik współrzędny i może nie mieć charakteru czysto łącznego, lecz raczej wynikowy. Wówczas można go oddzielić przecinkiem lub myślnikiem.

• Lakier samochodu jest słaby, i kamienie łatwo go uszkadzają.
• Nastała ogromna susza - i rzeki całkowicie wyschły.

Spójniki łączne, rozłączne lub wyłączające tworzą niekiedy z innymi wyrazami połączenia o charakterze wtrąconych uzupełnień, np. i to, albo raczej, lub raczej, czy raczej, albo lepiej, ani też, ani nawet, czy może. Przed takimi połączeniami stawia się przecinek.

• Parlament znów obraduje, czy raczej prowadzi ciągłe kłótnie.
• Dziewczyna nie przyszła na randkę, ani nawet nie zadzwoniła?
• Kup jej nową kreację wieczorową, albo lepiej od razu zamów ich kilka.

Zasada stosowania przecinka przed powtarzanymi spójnikami współrzędnymi nie dotyczy wypowiedzeń, w których spójniki i, albo, ani itp. łączą, rozłączają lub wyłączają człony nierównorzędne, tzn. dwa zdania i dwie części zdania.

• Chwycił karabin i szybko i celnie wystrzelił.
• Zostaniemy po południu w domu lub pójdziemy do kina lub do cyrku.
• Nie wiem, czy uda wam się kupić tę czy inną maszynę.

Analiza składniowa tych zdań pokazuje, że w dwóch pierwszych przykładach pierwszy wskaźnik zespolenia (i, lub) łączy dwa zdania, powtórzony spójnik zaś łączy dwie części zdania (szybko i celnie; do kina lub do cyrku). W trzecim wypowiedzeniu pierwsze czy ma charakter pytajny i wiąże dwa zdania, drugie ma wartość spójnika i łączy dwie przydawki.

Jerzy Podracki, Słownik interpunkcyjny języka polskiego.